Ἐκδυτικισμός: ἀστικοποίηση καί ἀστικότητα.

Τό νέο ξενοδοχεῖο "Ρουαγιάλ", πού ὀνομάσθηκε μετά "Λούξ", στή σημερινή ὁδό Γ. Σταύρου τό 1911.  Ἤταν ἰδιοκτησία Τούρκου μπέη, ὁ ὁποῖος φρόντισε νά τό ὀργανώσει σύμφωνα μέ τά τότε καθιερωμένα τοῦ δυτικοῦ ἀστικοῦ περιβάλλον­τος καί τῆς δυτικῆς κουζίνας.

Μεταφύτευση τοῦ ἀστικοῦ περιβάλλοντος τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης στή μακρινή καί ἐξωτική Ξάνθη. Περίπατος ἀστῶν τῆς πόλης κάποια Κυριακή τοῦ 1904 στόν δρόμο τοῦ Σταθμοῦ, ὅπου ἡ κύρια φροντίδα εἶναι ἡ ἐπίδειξη τῆς τελευταίας λέξης τῆς μόδας, ὅπως αὐτή ἔρχεται ἀπό τό Παρίσι καί τή Βιέννη, ἀφοῦ περάσει ἀπό τό κοσμοπολίτικο Πέραν τῆς Κων­σταντινούπολης.

Ζωγραφική διακόσμηση σέ δωμάτιο τοῦ ἀρχοντικοῦ Κουγιουμτζόγλου στήν ὁδό Ἀντίκα (σήμερα Λαογραφικό Μουσεῖο). Ὅλο τό σπίτι εἶναι κατάγραφο ἀπό διακοσμήσεις καί ζωγραφιές γερμανῶν νεορομαντικῶν ζωγράφων κατά τά πρότυπα τῆς Βιέννης καί τῆς Βαυαρίας (2008).

Θερμάστρα μέ πορσελάνινη ἐπένδυση, ἔκθεμα σήμερα τοῦ Λαογραφικοῦ Μουσείου Ξάνθης. Οἱ θερμάστρες αὐτές κατασκευα­ζόταν στήν Κεντρική Εὐρώπη καί γιά κάποια περίοδο θεωροῦνταν ὡς στοχεῖο κύρους καί κοινωνικῆς κατακύρωσης γι’ αὐτούς πού τίς εἶχαν στά σπίτια τους.

Τό ἀρχοντικό Καρα­μπέ­τση στήν ὁδό Ἁγίου Βλασίου. Νεοκλασσική συμμετρική κατασκευή μέ λόγια στοιχεῖα. Κτίσθηκε τό 1896.

Σιδεριά στό ὑπέρθυρο τοῦ ἀρχοντικοῦ Καραμπέτση. Πρόκεται γιά τοπικό σχέδιο ντόπιου μάστορα πού ἐμπνέεται ἀπό τά ἀντίστοιχα γαλλικά. Ὁ φωταγωγός καλύπτεται μέ πολύχρωμα τζάμια ὥστε νά δημιουργεῖται μιά χρωματική ποικιλία στήν ἐσωτερική σκάλα.

Κατάστημα κατά τά ἀστικά πρότυπα τῆς Δύσης στήν ὁδό Ὀρφέως (2002).

Στά μέσα τοῦ 18^ου αἰώνα ἡ κατακτητική ὁρμή τῶν Ὀθωμανῶν Τούρκων ἔχει φθάσει στά ὅριά της καί εἶναι ἐμφανές ὅτι ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία βρίσκεται στό δρόμο τῆς παρακμῆς. Εἶναι πλέον κατανοητό ὅτι ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία δέν εἶναι σέ θέση νά ἀντιμετωπίσει τήν τεχνολογική καί στρατιωτική ὑπεροχή τῆς Δύσης. Παράλληλα, ἡ Αὐτοκρατορία παρακμάζει οἰκονομικά καί γίνεται εἰσαγωγέας τῶν προϊόντων τῆς μεταποίησης καί τῆς βιομηχανίας τῶν δυτικῶν χωρῶν, τά ὁποῖα κατακλύζουν τίς ἀγορές της, ἀφοῦ ἡ ὀθωμανική διοίκηση δέν εἶναι σέ θέση νά δημιουργήσει δασμολογικά φράγματα. Ἡ ἴδια ἡ διοίκηση χαρακτηρίζεται ἀπό προϊούσα διαφθορά. Δέν εἶναι πλέον δυνατές οἱ κατακτήσεις καί ἑπομένως λείπουν οἱ πόροι ἀπό τήν παρασιτική ἐπέκταση τῆς Αὐτοκρατορίας, κάτι πού εἶναι συμφυές μέ τήν ὕπαρξή της. Ἡ κατάσταση αὐτή σημαίνει τήν ἀνάγκη μεταρρυθμίσεων.

Ὁ ἐκσυγχρονισμός τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας δέν μπορεῖ νά εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπό τή μίμηση τῶν ἐπιτυχημένων δυτικῶν προτύπων. Ὁ ἐκσυγχρονισμός λοιπόν τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας εἶναι κατ’ ἀνάγκη ἐκδυτικισμός. Φορεῖς τοῦ ἐκσυγχρονιστικοῦ πνεύματος ἀποτελοῦν κατά τόν 18^ο καί τόν 19^ο αἰῶνα οἱ ρωμαίικες κοινότητες τῆς Ἀνατολῆς. Οἱ Ρωμηοί, υἱοθετοῦν μέ ἐνθουσιασμό τούς δυτικούς τρόπους καί προσβλέπουν, σταθερά πλέον, πρός τή Δύση.

Οἱ Ρωμηοί τῆς Ἑλληνικῆς Ἀνατολῆς ἀκολουθοῦν πιστά τά ἀστικά πρότυπα τῆς Κωνσταντινούπολης, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τόν σταθερό πόλο καί τό κέντρο ἀναφορᾶς. Ἡ ἐνδυμασία, ἡ κατοικία, οἱ κοινωνικές συμπεριφορές καί τά χρηστικά ἀντικείμενα εἶναι πλέον αὐτά, τά ὁποῖα ἐπιβάλλει ὁ συρμός πού ξεκινᾶ ἀπό τίς χῶρες τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης. Τόν ἄνεμο ἐλευθερίας, πού συνοδεύει τόν ἐκσυγχρονισμό τῆς Αὐτοκρατορίας, ἀκολουθεῖ ἡ ἀνάδυση μακραίωνων πρακτικῶν καί παραδόσεων τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὅπως ἡ κοινοτική καί συντεχνιακή ὀργάνωση, ἡ ἐξωστρέφεια καί ἡ ἀνοικτή κοινωνική ζωή. Ὡστόσο, ὁ ἐκσυγχρονισμός τῶν Ρωμηῶν δέν συνεπάγεται πολιτισμική μετάλλαξη: οἱ Ρωμηοί παραμένουν συσπειρωμένοι γύρω ἀπό τήν Ἀνατολική Ἐκκλησία καί διαπρέπουν στήν οἰκονομία, τό ἐμπόριο καί τή ναυτιλία.

Στήν πόλη τῆς Ξάνθης μέ τήν ἐξωστρεφή διάθεση τῶν καπνεμπόρων, οἱ ὁποῖοι δίνουν καί τόν τόνο στήν κοινωνική ζωή, υἱοθετοῦνται ἀμέσως οἱ δυτικοί τρόποι. Εἶναι ἐμφανής ἡ δημιουργία ἑνός ἀστικοῦ περιβάλλοντος μέ πυρῆνα τούς ἐπώνυμους πλέον καπνεμπόρους, οἱ ὁποῖοι προβάλλουν ὡς πρότυπα γιά τό πιό δυναμικό τμῆμα τῆς τοπικῆς κοινωνίας. Τά ἀρχοντικά τῶν καπνεμπόρων γίνονται τά σημεῖα ἀναφορᾶς καί τά κέντρα τῆς κοινωνικῆς ζωῆς. Ἡ πόλη ἀποκτᾶ ἕνα ἀστικό χαρακτῆρα πού συνυπάρχει καί ἀναμειγνύεται μέ τό λαϊκό περιβάλλον. Μποροῦμε νά ὀνομάσουμε τόν χαρακτῆρα αὐτόν ἀστικότητα, ἔχοντας κατά νοῦ τήν ἰδιαίτερη ἐκείνη διάθεση πού ξεκινᾶ ἀπό τήν ἀστική παράδοση, ὑποστηρίζει ἕνα προοδευτικό κοσμοπολιτισμό καί μιά κοινωνία ἀνοιχτή στίς προκλήσεις τῶν καιρῶν.

Τό ἐξωστρεφές καί κοινωνικό πνεῦμα πού συνδέεται μέ τήν ἀστικότητα ἐκδηλώνεται καί στήν ἀντίληψη πού ἔχουν οἱ Ξανθιῶτες γιά τή διασκέδαση καί τήν κοινωνική ἔξοδο σέ καθημερινή βάση. Ἐπικρατεῖ ἕνα αἰσιόδοξο καί καλοπροαίρετο πνεῦμα καί ἡ κοινωνική μόρφωση ἀναγνωρίζεται ὡς ἀξία.