Κυριακή 20 Μαρτίου 2011

Λαική αρχιτεκτονική


Τυπική λαϊκή κατοικία μέ πέτρινο ἰσόγειο καί σαχνισιά ἀπό τσατμᾶ στήν ὁδό  Ὑδραγωγείου. 
 (Φωτογραφία τοῦ 2003)

 

Ἡ συνοικία Καβακίου καί ἡ συνοικία Μητροπόλεως. Ἐλεύθερη εἶναι ἡ θέα τῶν σπιτιῶν πρός τόν ὀρίζοντα, ἐνῶ στήν τότε ὄχθη τοῦ Κόσσινθου εἶναι κτισμένα μεγάλα ἀρχοντόσπιτα.
(Φωτογραφία  τοῦ 1918). 



Συστάδα σπιτιῶν μέ ἐλεύθερη θέα στή συνοικία Καβάκι.
(Φωτογραφία τοῦ 1920)



Σπίτι μέ λόγια στοιχεῖα  στή γωνία τῶν ὁδῶν Ὀρφέως καί Ἀντίκα.
(Φωτογραφία τοῦ 1994)



Σπίτι μακεδονικοῦ ὕφους μέ συνεχόμενα σαχνισιά, σέ πάροδο τῆς ὁδοῦ Ἀντίκα.  
(Φωτογραφία τοῦ 1979)



Σπίτι μέ σαχνισιά καί χαγιάτι πού κλείνει μέ παράθυρα.  Ὁδός Μάρκου Μπότσαρη.
(Φωτογραφία τοῦ 2001)



Τυπικό ἀρχοντικό μέ διάταξη Π στόν ὄροφο στήν ὁδό Παλαιολόγου.
(Φωτογραφία τοῦ 1991)



Τυπικό σπίτι λαϊκῆς ἀρχιτεκτονικῆς μέ πέτρινο ἰσόγειο καί χαρακτηριστικά σαχνισιά στήν ὁδό Ὀρφέως.
(Φωτογραφία τοῦ 2000)



Κατάστημα μέ κατοικία. Κατασκευή Ἠπειρωτῶν μαστόρων στήν ὁδό Ἁγίου Ἀθανασίου.
(Φωτογραφία τοῦ 1982)



Σπίτι μέ λόγια στοιχεῖα στήν ὁδό Ἁγίου Βλασίου.
(Φωτογραφία τοῦ 1995)


Λαϊκές κατασκευές στήν ὁδό Σοφοκλέους.
(Φωτογραφία τοῦ 1999)



Κατοικία μουσουλμάνων μέ ἀνοιχτό χαγιάτι καί μπροστά περίκλειστη αὐλή στή συνοικία Ρέμβη.
(Φωτογραφία τοῦ 1998)



 Σπίτια λαϊκῆς ἀρχιτεκτονικῆς στήν ὁδό Βύρωνος.
(Φωτογραφία τοῦ 2004)



Κατασκευή μέ λόγια στοιχεῖα στήν πλατεία  Ἐμπορίου.
(Φωτογραφία τοῦ 2004)



Ἀστικές κατοικίες μέ λόγιο λαϊκό ὕφος στή Νέα Πόλη. Δέν ὑπάρχουν σήμερα.
(Φωτογραφία τοῦ 1980)



Σειρά κατοικιῶν μέ λόγιο λαϊκό ὕφος στήν ὁδό Ἀντίκα.
(Φωτογραφία τοῦ 2003)



Ἡ γωνία τῶν ὁδῶν Χρηστίδη καί Βύρωνος μέ κατοικίες λαϊκοῦ ὕφους.
(Φωτογραφία τοῦ 1976)


Συστάδα μεγάλων κατοικιῶν λαϊκοῦ ὕφους μέ σαχνισί στά βόρεια τῆς συνοικίας Μητροπόλεως.
(Φωτογραφία τοῦ 1912)




Σπίτι λαϊκής αρχιτεκτονικής με σαχνισιά στη συνοικία Μητροπόλεως.
(Φωτογραφία του 1975)



Σπίτι μέ μεγάλο χαγιάτι στό Σαμακώβ.
(Φωτογραφία του 1977)

Χρήση διακοσμητικών στοιχείων από τή Βόρειο Θράκη σέ σπίτι στην οδός Υδραγωγείου. (Φωτογραφία του 1985).

 
Σειρά σπιτιών μακεδονικής αρχιτεκτονικής με σαχνισί.  





 Σπίτι με ημικυλινδρικό σαχνισί κατά τά πρότυπα της Φιλιππούπολης. Οδός Στάλιου, συνοικία Μητροπόλεως. (Φωτογραφία του 1980).




Στήν κατηγορία αὐτή ἐντάσσεται ἡ πλειονότητα τῶν κτηρίων τῆς Ξάνθης, τά ὁποῖα καί εἶναι κτίσματα πού μεταφέρουν μακραίωνη παράδοση καί πού μποροῦμε νά τά χαρακτηρίσουμε σάν παραδοσιακά. Ἡ ἔννοια τοῦ παραδοσιακοῦ εἶναι ἀσαφῆς καί δημιουργεῖ παρανοήσεις. Ὁπωσδήποτε, μποροῦμε νά χαρακτηρίσουμε ὡς παραδοσιακό ὅ,τι βρίσκεται μέσα σέ μιά συνεχή καί ἀδιάσπαστη ἱστορική καί πολιτισμική συνέχεια, ἡ ὁποία συχνά ἔχει καί τοπικά χαρακτηριστικά. Στήν κατηγορία τῶν παραδοσιακῶν κτισμάτων ἀνήκουν λοιπόν οἱ λαϊκές κατοικίες πού ἀνεγέρθηκαν μέχρι τίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰώνα, ὅταν πλέον κυριάρχησαν ἀπόλυτα ἀντιλήψεις καί τεχνικές διεθνῶν ρευμάτων καί γενικεύθηκε ἡ χρήση τοῦ μπετόν. Οἱ κατοικίες αὐτές εἶναι συνήθως πλατυμέτωπες μέ προστῶο χῶρο σκεπασμένο ἤ μή, ὅπως ἐπιβάλλει ὁ θρακικός ἠπειρωτικός χαρακτήρας καί οἱ ἑκάστοτε βιοκλιματικές συνθῆκες. Μποροῦμε νά χαρακτηρίσουμε ὡς παραδοσιακά καί τά κονάκια τῶν μουσουλμάνων μπέηδων καί τῶν χριστιανῶν ἐμπόρων, ὅπως καί τά χάνια, κατασκευές πού ἀκολουθοῦν τίς αἰσθητικές ἀντιλήψεις ἑνός εὐρύτατου χώρου πού καλύπτει τά Βαλκάνια καί τήν Ἐγγύς Ἀνατολή. Τά κονάκια καί τά ἀρχοντικά ἔχουν κάτοψη σχήματος Π, ἐνῶ τά χάνια ἔχουν κάτοψη σχήματος Γ ἤ τετράγωνη μέ κεντρικό αἴθριο. Μέ τήν προσπάθεια γιά ἐκσυγχρονισμό τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας μετά τίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα καί τή διάδοση τοῦ ἐκλεκτικισμοῦ καί τῶν δυτικῶν ἀντιλήψεων γιά τόν δομημένο χῶρο, ἀλλά καί μέ τήν ἵδρυση τοῦ Νέου Ἑλληνικοῦ Κράτους καί τήν εἰσαγωγή τοῦ νεοκλασσικισμοῦ, παύει στήν Ἀνατολή ἡ συνέχεια αὐτοῦ πού μποροῦμε νά ὀνομάσουμε παραδοσιακό.
Ἄν ἐξαιρέσουμε τά κονάκια τῶν μουσουλμάνων μπέηδων καί τά ἀρχοντικά τῶν Ρωμηῶν ἐμπόρων, τά κτίσματα λαϊκῆς ἀρχιτεκτονικῆς στήν πόλη τῆς Ξάνθης εἶναι κυρίως ἁπλές μονώροφες ἤ διώροφες κατοικίες πού διαθέτουν ἐνίοτε καί περίκλειστη αὐλή. Τά κτίσματα αὐτά διαθέτουν δίρριχτη ἤ τετράρριχτη στέγη μέ βυζαντινά κεραμίδια. Στίς μουσουλμανικές συνοικίες ἡ ἐσωστρέφεια τῆς οἰκογένειας ἐξασφαλίζεται μέ ὑψωμένη μάνδρα. Ὅταν ὑπάρχει ὄροφος, ἔχει ὡς κέντρο χαγιάτι γύρω ἀπό τό ὁποῖο διατάσσονται τά δωμάτια. Στό ἰσόγειο συνήθως ὑπάρχει ἀποθήκη καί οἱ ἀπαραίτητοι χῶροι γιά τίς ἐργασίες τοῦ σπιτιοῦ καί πολλές φορές χῶρος γιά τήν ξήρανση ἤ τήν ἀποθήκευση τοῦ καπνοῦ.
Ἡ κατασκευή τῶν λαϊκῶν κτισμάτων γίνεται μέ ἁπλά φθηνά παραδοσιακά μέσα καί εἶναι μικτή, ἀπό πέτρα στό ἰσόγειο καί μέ τσατμά στόν ὄροφο. Τά ὑλικά εἶναι τά ἀμέσως διαθέσιμα, ὅπως ὁ ἄφθονος γρανοβιορίτης τῆς περιοχῆς, ὁ ὁποῖος χρησιμοποιεῖται ἀκατέργαστος σάν μεγάλη κροκάλα, ὅπως βρίσκεται παντοῦ καί κυρίως, ὅπως συλλέγεται ἀπό τήν κοίτη τοῦ Κόσσινθου. Ἐνίοτε, τοποθετοῦσαν στούς τοίχους σειρές ἀπό δρύινους ξυλοδεσμούς (ζωνάρια), ὥστε νά μεταφέρεται ἡ πίεση στό ἔδαφος καί ὁ τοῖχος νά ἀντέχει στούς σεισμούς. Δέν συναντῶνται ξύλινα ἤ πλίνθινα σπίτια στήν Ξάνθη.
Ἰδιαίτερη κατηγορία παραδοσιακῆς λαϊκῆς κατοικίας ἀποτελοῦν τά φροντισμένα πέτρινα κτίσματα πού ἀνεγέρθηκαν ἀπό Ἠπειρῶτες μαστόρους. Τά κτίσματα αὐτά δηλώνουν κάποια οἰκονομική εὐχέρεια τοῦ ἰδιοκτήτη. Τά ἀγκωνάρια, οἱ πέτρινες σκάλες, τά πλαίσια τῶν παραθύρων καί οἱ παραστάδες εἶναι κατεργασμένα μέ μαστοριά καί φροντίδα γιά τό αἰσθητικό ἀποτέλεσμα. Ἰδιαίτερη κατεργασία ἀπαιτοῦσαν οἱ φαλτσογωνιές στίς γωνίες τῶν κατοικιῶν πού βρισκόταν πάνω σέ πολυσύχναστους δρόμους. Οἱ φαλτσογωνιές στά κτίσματα τῆς Ξάνθης διαθέτουν διακόσμηση μέ ἁρμονική κατάληξη στό πάνω μέρος, ὄχι ὅμως διακόσμηση μέ σταλακτῖθες, ὅπως συμβαίνει ἀλλοῦ. Χρειαζόταν λοιπόν πολλή δουλειά ἀπό μαστόρους εἰδικευμένους στήν ἐργασία τῆς πέτρας (πελεκάνοι). Οἱ πετρᾶδες δούλευαν στό ὕπαιθρο στίς ὄχθες τοῦ Κόσσινθου ἤ σέ στοιχειώδη ἐργαστήρια στό νησί Καναρᾶ.
Ἡ οἰκοδομική ξυλεία προέρχονταν μᾶλλον ἀπό τή γειτονική ὀρεινή περιοχή. Οἱ ὄροφοι τοῦ σπιτιοῦ γινόταν καθ’ ὁλοκληρία ἀπό ξύλο καί στηριζόταν σέ δρύινους στύλους (ντερέκια). Πάτωμα, ὀροφή καί ἐσωτερική σκάλα ἦταν ξύλινα. Τά ταβάνια γινόταν μέ εὐθύγραμμες τάβλες καί, σπανιώτερα, μπακλαβαδωτά. Τά ἐσωτερικά χωρίσματα γινόταν μέ τσατμᾶ ἤ μπαγδαντί, μέ ἐλαφρότερη ὅμως κατασκευή ἀπό τούς ἐξωτερικούς τοίχους. Μέσα στά δωμάτια, τούς ὀντάδες, ὑπῆρχαν συχνά ἐνσωματωμένα ντουλάπια μέ ποικίλες καί ἄφθονες ἐσωτερικές διαιρέσεις (μουσάντρες).
Δέν εἶναι σπάνια ἡ εἰκονογράφηση κατά τά πρότυπα τῆς ἀρχοντικῆς ἀρχιτεκτονικῆς τῆς Μακεδονίας, σέ μικρή ὅμως κλίμακα. Στόν καλό ὀντά, πού συνήθως εἶναι τό χαγιάτι τοῦ ὀρόφου, ὑπῆρχε στήν ὀροφή κεντρική ξύλινη διακοσμητική ροζέτα. Τό τζάκι ἦταν ἀπαραίτητο στά μεγάλα σπίτια καί ἐξωτερικά εἶχε κυλινδρική καπνοδόχο, τό μπουχαρί, πού προεξεῖχε ἀπό τόν τοῖχο καί κατέληγε στήν καπνοδόχο τρυπῶντας τήν προεξοχή τῆς στέγης. Ἡ προεξοχή τῆς στέγης, καλούμενη ἀστρέχα, προστάτευε τά θεμέλεια τοῦ σπιτιοῦ ἀπό τά σταλάγματα τῆς βροχῆς.
Σημαντικό ἀρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό στήν πόλη τῆς Ξάνθης, ὅπως καί σέ ὅλη τήν Ἀνατολή ἀποτελεῖ τό σαχνισί. Τό σαχνισί εἶναι προέκταση τοῦ ὀρόφου ἤ τμήματος τοῦ ὀρόφου ἑνός κτίσματος καί ἐξασφαλίζει καλύτερο ἡλιασμό καί ὁρατότητα, ἐνῶ διευρύνει σημαντικά τήν ἐπιφάνεια τοῦ ὀρόφου. Ἡ ἐπέκταση αὐτή στηρίζεται ἀπό ξύλινα στηρίγματα καί καμιά φορά ἀπό σίδερα. Συχνά ἡ φιλοκαλία τῶν νοικοκύρηδων στολίζει τά ξύλινα στηρίγματα τοῦ σαχνισιοῦ μέ διακοσμήσεις. Τό σαχνισί συναντᾶται πολύ συχνά στήν ἀρχιτεκτονική τῶν βυζαντινῶν σπιτιῶν, ἀλλά καί στή Δυτική Εὐρώπη, ὅπου ὀνομάσθηκε "ἔρκερ". Στήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία ἡ κατασκευή κατοικιῶν μέ σαχνισί ἔλαβε τεράστια διάδοση γιά λόγους πού εἶναι κοινωνικοί. Ὁ ἀποκλεισμός τῶν γυναικῶν ἀπό τήν κοινωνική ζωή καί ἡ ἐσωστρέφεια τῶν Τούρκων ὑποχρέωσαν τή νοικοκυρά νά ζητᾶ ψυχαγωγία μέ τήν ἐπαφή της μέ τά τεκταινόμενα στόν δρόμο καί στήν ἄμεση γειτονιά τῆς κατοικίας της. Τό σαχνισί προσφέρει ἕνα εὐρύ στεγασμένο καί καλυμμένο μπαλκόνι ὅπου τό φῶς καί ὁ ἥλιος εἰσέρχονται μέ εὐκολία. Δίνει ἔτσι τή δυνατότητα εὐρύτερης θέας καί ἐπιτρέπει στή νοικοκυρά καί στά ἄλλα μέλη τῆς οἰκογένειας νά περνοῦν τίς ἐλεύθερες ὧρες τους εὐχάριστα. Τά βέβηλα βλέμματα τῶν ξένων ἐμποδίζονται ἀπό τά καφασωτά στά παράθυρα, τῶν ὁποίων ἡ ἔλλειψη χαρακτηρίζει τίς χριστιανικές συνοικίες. Ὑπάρχουν ποικίλες μορφές καί μεγέθη σαχνισιῶν πού μπορεῖ νά ἐπεκτείνουν ὁλόκληρη τήν ἐπιφάνεια τοῦ ὀρόφου ἤ καί ἄλλους ὀρόφους τῆς κατοικίας. Εἶναι δυνατό σέ ἕνα κτίσμα νά ὑπάρχουν ἕνα ἤ καί περισσότερα σαχνισιά σέ συμμετρική ἤ ἀσύμμετρη διάταξη.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου