Ἡ σύγχρονη Ἑλλάδα

Ξάνθη 2006. Ἀνοικοδόμηση στόν ὑπάρχοντα πολεοδομικό ἱστό, ὅπου τό πλᾶτος τῶν δρόμων παραμένει ἴδιο, ἐνῶ τά ὕψη τρι­­πλασιάζονται.

Ἡ πολυκατοικιοποίηση ὡς ἕνα ἰδανικό μέλλον. Ἅρμα μιᾶς παρέλασης τοῦ Καρνάβαλου κατά τά τελευταῖα χρόνια τῆς δεκαετίας τοῦ 1960. Μέ πολυκατοικίες θέ­λουν τό τότε μακρινό μέλλον τοῦ 2001 οἱ Ξανθιῶτες, ὅπως καί ὅλοι οἱ  Ἕλληνες ἐκείνης τῆς ἐποχῆς.

Ἀσύμμετρη ἀνοικο­δόμηση ὅπου δημιουργοῦνται κενά μέ μορφή χαράδρας μέσα στήν πόλη.

Ἀσυμμετρία μεγεθῶν καί ἀσυμφωνία ὕφους μέ τήν ἀνέγερση μεγάλης κατοικίας στήν Παλιά Πόλη τῆς Ξάνθης πρίν τήν ἀνα­κήρυξή της ὡς διατηρητέας. Παρόμοιες καταστάσεις δημιουρ­γοῦνται κατά κόρον στίς ἑλληνικές πόλεις οἱ ὁποῖες δέν προστα­τεύον­ται νομοθετικά γιά διατήρηση τοῦ παραδοσιακοῦ περιβάλλοντος.

Ὅσον ἀφορᾶ στήν παρούσα κατάσταση τῶν πραγμάτων, πρέπει νά παρατηρήσουμε ὅτι μέ τήν κυριαρχία τοῦ μοντερνισμοῦ, τήν ἐπικράτηση διεθνοποιημένων συρμῶν καί τήν οἰκονομική ἀπογείωση τῆς χώρας κατά τό δεύτερο μισό τοῦ 20^οῦ αἰώνα, πραγματοποιεῖται μία καθολική ἀνοικοδόμηση τῶν ἑλληνικῶν οἰκισμῶν καί πόλεων[i]. Τό δομημένο περιβάλλον τῆς πατρίδας μας, τό ὁποῖο διέθετε ὑψηλή αἰσθητική, χαρακτηριστική ταυτότητα, ἰδιαίτερη ἀτομικότητα καί μοναδική λειτουργικότητα, ὑφίσταται ριζικές μεταβολές. Τό ἑλληνικό περιβάλλον ἀποτελεῖ πλέον προϊόν μίας ἄκρατης ἐμπορευματοποίησης τοῦ χώρου, ἡ ὁποία γίνεται ἀπόλυτη ἀξία. Τό νέο δομημένο περιβάλλον τῶν ἑλληνικῶν οἰκισμῶν καί πόλεων θά ἐπηρεάσει τόν ψυχισμό καί τόν τρόπο ζωῆς τῶν Ἑλλήνων γιά τά ἑπόμενα χρόνια.

Ὅσον ἀφορᾶ στήν ἰδιαιτερότητα, εἶναι ἀναγκαῖο νά κατανοήσουμε ὅτι ἡ τοπικότητα –ὁ χαρακτῆρας καί ἡ ἰδιαίτερη σημασία κάποιου συγκεκριμένου τόπου–, εἶναι ἕνας βασικός συντελεστής τῆς ταυτότητας καί τῆς αὐτογνωσίας. Σήμερα, σύμφωνα μέ τίς ἀντιλήψεις πού ἰσχύουν, τό τοπικό θεωρεῖται κατώτερο ἀπό τό διεθνές τό παλαιό, ὑποδεέστερο ἀπό τό καινούργιο. Ὁ λαϊκός πολιτισμός ὑποκαθίσταται ἀπό τή διεθνοποιημένη βιομηχανία τοῦ πολιτισμοῦ. Οἱ ἐθνικοί πολιτισμοί ὑφίστανται πρωτοφανεῖς πιέσεις. Οἱ ἰδιαιτερότητες θεωροῦνται τροχοπέδη καί ὁπισθοδρόμηση. Ἐνδεικτικό τῶν δυσχερειῶν τοῦ παρόντος εἶναι τό ὅτι ἡ ἑλληνική ἰδιομορφία, τῆς ταύτισης τῆς ἐθνικῆς καί τῆς πολιτισμικῆς ταυτότητας καί τῆς συνάρτησής τους μέ τό θρησκευτικό συναίσθημα, βρίσκεται σήμερα στό στόχαστρο.

Στή συναρπαστική ἀνάλυση τοῦ φαινομένου τῆς πόλης πού παραθέτει ὁ θεωρητικός τῶν πολιτισμῶν Ὄσβαλντ Σπένγκλερ[ii] διατυπώνεται ἡ ἀντίληψη ὅτι: "ἐκεῖνο πού διακρίνει μία πόλη ἀπό ἕνα χωριό δέν εἶναι τό μέγεθος ἤ ὁ πλοῦτος, ἀλλά ἡ παρουσία μίας ψυχῆς. ". Αὐτή ἀκριβῶς ἡ ἰδιαιτερότητα χαρακτηρίζει διαχρονικά τίς ἑλληνικές πόλεις. Τέτοιες ἰδιαιτερότητες εἶναι πολιτισμικά φαινόμενα καί ἀποτελοῦν ἐγγύηση συνέχειας καί ἐπιβίωσης τοῦ συγκεκριμένου πολιτισμοῦ, πού πραγματώνεται καί ὑπάρχει μέ τόν τρόπο αὐτόν.

Ὁ ἑλληνικός φυσικός χῶρος χαρακτηρίζεται ἱστορικά ἀπό μία ἔντονη ἰδιομορφία καί μία μοναδική ποικιλομορφία. Αὐτό ἐκτείνεται καί στό ἀνθρώπινο περιβάλλον. Στίς ἑλληνικές πόλεις συναντᾶμε χαρακτηριστικές ἰδιομορφίες, μέ ἐξατομικευμένο χαρακτῆρα.

 Ἕνα διαχρονικό φαινόμενο εἶναι ἡ ἐπιπολιτισμική[iii] ἐπίδραση στό ἑλληνικό περιβάλλον.

Τίς τελευταῖες δεκαετίες, εἶναι ραγδαία ἡ ἀλλοτρίωση τῶν μορφῶν, τῶν πρακτικῶν καί τῶν ἐκδηλώσεων τῆς ἑλληνικῆς ζωῆς, ἐνῶ φαίνεται νά περιθωριοποιοῦνται καί νά ὑποβαθμίζονται σταθερά οἱ πολιτισμικές μας ἰδιαιτερότητες. Εἴμαστε μάρτυρες αὐτοῦ πού ὁ Ἄρνολντ Τόυνμπη χαρακτηρίζει: "σάν τήν πιό μακροχρόνια ἐπίδραση ἑνός πολιτισμοῦ πάνω σ’ ἕναν ἄλλο πολιτισμό"[iv]: τῆς ἐπιβολῆς τοῦ δυτικοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ πάνω στόν ἑλληνικό κόσμο καί τίς ἑλληνικές παραδόσεις. Αὐτό εἶναι τό πλαίσιο τῆς κρίσης ταυτότητας στήν Ἑλλάδα.

Ἡ νεοελληνική κρίση ταυτότητας ἐκδηλώνεται στό δομημένο περιβάλλον μέ τήν ἐπικράτηση τῆς ἀνάγκης πάνω στήν αἰσθητική, τήν ἄκρατη ἐμπορευματοποίηση τοῦ χώρου, τήν κυριαρχία τοῦ προτύπου τῆς μεγαλόπολης καί τή δημιουργία τοῦ ἀστικοῦ ἐφιάλτη τῆς Ἀθήνας. Ὁ ἀστικός ἐφιάλτης φαίνεται νά κυνηγᾶ πάντα τούς  Ἕλληνες. Στή μεγαλόπολη πραγματοποιεῖται μέ ἀπόλυτους τρόπους ἡ καταστροφή τῆς ἰδιαιτερότητας καί ἡ λήθη τοῦ παρελθόντος.

---

[i] Ἡ ἀνοικοδόμηση τῶν ἑλληνικῶν πόλεων ἦταν κοινωνικά καί οἰκονομικά ἐξαιρετικά ἐπιτυχής, ἄν λάβουμε ὑπόψη ὅτι στεγάσθηκε μετά τόν πόλεμο ὁ πληθυσμός τῆς χώρας μέ πολύ ὑψηλό βαθμό ἰδιοκατοίκησης (ἀπό τούς ὑψηλότερους στόν κόσμο), ἐνῶ ἡ ἀνοικοδόμηση ἔπαιξε τόν ρόλο ἀτμομηχανῆς γιά τήν ἀνάπτυξη.

[ii] Στό πολυδιαβασμένο, πολυσυζητημένο, ἀλλά καί ἀμφιλεγόμενο βιβλίο του "Ἡ παρακμή τῆς Δύσης" (1918-1922, ἑλληνική μετάφραση ἐκδόσεις Τυπωθήτω, Ἀθήνα 2003)

[iii] Ἐπιπολιτισμός εἶναι τό περίπλοκο φαινόμενο τῆς ἀλλοίωσης τῶν χαρακτηριστικῶν ἑνός πολιτισμοῦ ἤ ἑνός ἐθνικοῦ πολιτισμοῦ, μέ τή μαζική υἱοθέτηση τρόπων καί πολιτισμικῶν χαρακτηριστικῶν ἑνός ἄλλου πολιτισμοῦ,ἤ ἑνός ἄλλου ἐθνικοῦ πολιτισμοῦ. 

[iv] Στό βιβλίο του "Οἱ  Ἕλληνες καί οἱ κληρονομίες τους",  (Καρδαμήτσας, Ἀθήνα 1992).