Νοσταλγία καί ρομαντισμός

Ἑρμητικά κλειστή πόρτα στή συνοικία Δώ­δεκα Ἀποστόλων σέ ἀτμόσφαιρα αἰνιγματική πού δίνει τήν αἴσθηση τοῦ ἄγνωστου καί τοῦ ἀπόμακρου (2005).

Τό ἀρχοντικό Καλούδη στή διασταύρωση τῶν ὁδῶν Ὀρφέως καί Ἀντίκα εἶναι κτισμένο σέ ὕφος ρωμανικό καί παραπέμπει στή Δυτική Εὐρώπη εὑρισκόμενο ἀνάμεσα σέ κτήρια λόγιου ἤ λαϊκοῦ μακεδονικοῦ ὕφους (1979).

Τό ἀρχοντικό Ἰσαάκ Δανιήλ στήν ὁδό Ἐλευθερίου Βενιζέλου, τό λεγόμενο "Μεγάλο Σπίτι". Εἶναι τεράστιο κτίσμα τῶν ἀρχῶν τοῦ 20^οῦ αἰώνα καί θέλει νά ἐντυπωσιάζει. Χαρακτηριστική εἶναι ἡ μέχρι ὑπερβολῆς χρήση διακοσμητικῶν στοιχείων, ὅπως τό κόκκινο τοῦβλο, οἱ ψευδοκίονες καί οἱ σιδεριές. Τά βαριά σκοῦρα χρώματα καί ἡ ὑπερβολή τῆς κατασκευῆς παραπέμπουν σέ γοτθικά περιβάλλοντα τῆς Βόρειας Εὐρώπης καί στή νεο-γοτθική ἀρχιτεκτονική τοῦ ρομαντικοῦ κινήματος (2005).

). Ἡ κεντρική εἴσοδος τοῦ ἀρχοντικοῦ Ἰσαάκ Δανιήλ στήν ὁδό Ἐλευθερίου Βενιζέλου. Ἐντυ­πωσιακή κατασκευή φορτω­μένη μέ διακοσμήσεις. (Ὑδατογραφία τοῦ Δημήτρη Σταθόπουλου).

Προσόψεις καπνομά­γαζων στήν ὁδό Ἀβδήρων. Ἡ ἐπιβλη­τική στέρεη κατασκευή, τά ἀετώματα, οἱ κλι­μα­κωτές ἀπολήξεις καί ἡ συμμε­τρική σύνθεση παραπέμπουν σέ πρότυπα τῆς Κεντρικῆς Εὐρώ­πης. (Ὑδατογραφία τοῦ Δημήτρη Σταθόπουλου)

Ἰδιόρρυθμο στηθαῖο καπναποθήκης στήν ὁδό Χατζησταύρου (2006).

Ὁ ἀστικοποιημένος πλέον κόσμος τῆς πόλης τοῦ δεύτερου μισοῦ τοῦ 19^ου αἰώνα δέν ἔχει ἄμεση σχέση μέ τή λαϊκή παράδοση. Εἰδικότερα στήν καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολή τά ἀστικοποιημένα περιβάλλοντα παρουσιάζουν ἕνα ἐγγενές πρόβλημα. Ἐννοοῦμε τήν ἀπομάκρυνση ἀπό τήν παράδοση καί ὅ,τι αὐτό συνεπάγεται. Οἱ ἀστικοποιημένοι πληθυσμοί τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς ἔχουν ὡς πρότυπο τά δυτικά ἀστικά περιβάλλοντα, γιά τά ὁποῖα ὅμως δέν ἔχουν ἄμεση ἐμπειρία. Ἡ Δύση εἶναι γνωστή μόνο σέ ἐπίπεδο φαντασιακό καί περιβάλλεται πάντα μέ τό φωτοστέφανο αὐτοῦ πού εἶναι πρότυπο καί ἐπιθυμητό. Ἀλλά καί τά μέσα ἐπικοινωνίας καί μαζικῆς ἐνημέρωσης τῆς ἐποχῆς ἐκείνης δέν ἐπιτρέπουν τήν ἐμπειρική γνώση αὐτοῦ πού βρίσκεται μακριά, ἀλλά ταυτόχρονα εἶναι οἰκεῖο καί ἐπιθυμητό ὡς πρότυπο.

Τό δομημένο περιβάλλον στίς πόλεις τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς τείνει λοιπόν νά μιμηθεῖ τά δυτικά πρότυπα, πού βρίσκονται πολύ μακριά καί εἶναι προσεγγίσιμα μόνο μέ τή φαντασία. Συμβαίνει ἔτσι νά δημιουργεῖται μία ἀτμόσφαιρα στήν ὁποία λανθάνουν τά κατά παράδοση στοιχεῖα τῆς ζωῆς τῆς ἑλληνικῆς Ἀνατολῆς, ἀλλά καί στήν ὁποία ὅλα θυμίζουν τά ἰδανικά πρότυπα τῆς Κεντρικῆς καί Δυτικῆς Εὐρώπης.

Τήν ἐποχή ἐκείνη ἀναπτύσσεται στήν Εὐρώπη τό ρομαντικό κίνημα ὡς ἀντίδραση πρός τόν ὀρθολογισμό τοῦ 18^ου αἰώνα καί πρός τή θετικιστική κατεύθυνση τῆς ἐπιστήμης καί τῆς οἰκονομίας. Ὁ ρομαντισμός δίνει ἔμφαση στή συναισθηματική συγκρότηση, τό αὐθόρμητο τοῦ φυσικοῦ ἐνστίκτου καί τήν ἐπαναστατική διάθεση τῆς ἀτομικῆς συνείδησης. Ὁ ρομαντισμός καταφεύγει στόν Μεσαίωνα τόν ὁποῖο ἐξιδανικεύει καί στόν ὁποῖο δίνει ἄφεση ἁμαρτιῶν. Μία ρομαντική ἔκφραση στήν ἀρχιτεκτονική εἶναι ἡ ἀναβίωση τοῦ γοτθικοῦ ὕφους καί τῆς περίπλοκης γοτθικῆς διακόσμησης. Σέ ὁλόκληρη τήν Εὐρώπη καί κυρίως στή Γερμανία καί τήν Ἀγγλία ἀναπτύσσεται ἕνα ἀρχιτεκτονικό ὕφος πού χαρακτηρίσθηκε ὡς νεο-γοτθικό. Οἱ ὑπερβολές τοῦ ρομαντισμοῦ βρίσκουν ἀντίστοιχο ἔδαφος στήν Ἀνατολή. Εἶναι χαρακτηριστική ἡ ποιητική παραγωγή τῶν Φαναριωτῶν ρομαντικῶν.

Ἡ νοσταλγία πρός τό φανταστικό, σ’ αὐτό πού εἶναι ἄγνωστο ἀλλά καί δημιούργημα τῆς φαντασίας εἶναι διάχυτη στά ἀστικά περιβάλλοντα τῶν πόλεων σ’ ὅλη τήν καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολή. Στήν πόλη τῆς Ξάνθης τά δυτικά πρότυπα, πού εἰσάγονται εἴτε μέσω ἀντιγραφῆς, εἴτε μέσω ξένων ἀρχιτεκτόνων καί μαστόρων, εἶναι παντοῦ παρόντα καί τροφοδοτοῦν μία νοσταλγία χωρίς ἀντικείμενο.