Ἐκδυτικισμός: νεοκλασσικισμός

Μητρο­πο­λιτικό Μέγαρο στήν ΠλατείαΜητροπόλεως, κτισμένο τό 1897 ἀπό τόν Μητροπολίτη Ἰωακείμ Σγουρό. Ἡ ἀνέγερσή του ἔγινε μέ χρήματα τῶν μονῶν, συνεισφορές τῆς Κοινότητας τῶν Ρωμηῶν καί ἀπό ἕνα μεροκάματο πού συνεισέ­φεραν ὅλοι οἱ καπνεργάτες. Τό ὕφος εἶναι νεοκλασσικό, ἄν καί ἔχουν χρησιμοποιηθεῖ ἐκλεκτι­κι­στικά διακοσμητικά στοιχεῖα. Στή φωτογραφία παράθυρο μέ νεοανα­γεννησιακή διακόσμηση μέ κλασσι­κιστικά πρότυπα (2005).

Τό ἀρχοντικό Μπλά­τσιου στήν ὁδό Ταξιαρχῶν κτι­σμένο στίς ἀρχές τοῦ 20^οῦ αἰώνα. Πρόκειται γιά ἀπολύτως συμμε­τρι­κή κατα­σκευή μέ νεοαναγεν­νη­σιακές κλασσικιστικές διακο­σμή­σεις, ὅπως συμβαίνει καί σέ ἄλλα παρόμοια κτίσματα στήν πόλη.

Ὁ νεοκλασσικισμός ὡς κύριο διακοσμητικό στοιχεῖο σέ ἐκλεκτικιστική κατασκευή. Στηθαῖο καί διακοσμήσεις διώροφου καταστήματος στήν ὁδό Βασιλέως Κωνσταντίνου.

Ἀρχοντικό στήν ὁδό Πυγ­μαλίονος Χρηστίδη 36. Νεοκλασ­σικό κτίσμα τῶν ἀρχῶν τοῦ 20^οῦ αἰώνα μέ κεντρικό σαχνισί-ἔρκερ καί τυπικές σιδεριές. Συνυπάρχει μέ λαϊκό σπίτι μέ δύο πτέρυγες σέ διάταξη Π, τοῦ ὁποίου στή φωτογραφία διακρίνεται τό δεξί σαχνισί (2004).

Τό ἀρχοντικό Λεονταρίδη στήν ὁδό Εὐριπίδου Χασηρτζό­γλου. Πρόκειται γιά κτήριο νεο­κλασ­σικῆς ἀρχιτεκτονικῆς μέ ἀναγεννησιακά διακοσμητικά στοιχεῖα. Διαθέτει κεντρικό ἔρκερ μέ ἐξωτερική ζωγραφική διακό­σμηση καί ἐντυπωσιακή εἴσοδο μέ μεγάλο ὑπέρθυρο φωταγωγό (1992).

Ἡ ἵδρυση τοῦ νέου ἑλληνικοῦ κράτους σημαίνει καί μιά ἰδεολογική ἀναπροσαρμογή. Ἀπό τήν ἰδεολογία τῆς Μεγάλης Ἰδέας, πού ἐμψυχώνει τήν καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολή, φθάνουμε στήν ἵδρυση ἑνός ἀδύναμου, περιφερειακοῦ καί περιορισμένου ἐθνικοῦ κράτους, τό ὁποῖο ἐξαρτᾶται καί προσανατολίζεται πρός τή Δύση. Δέν ἐκπληρώνεται τό ὄνειρο τῆς σύστασης μιᾶς ἀνατολικῆς αὐτοκρατορίας ὡς ἀναβίωσης τοῦ Βυζαντίου. Ὄνειρο, πού θά ἔχει τήν τραγική του κατάληξη ἕναν αἰῶνα μετά, τό 1922, μέ τή Μικρασιατική Καταστροφή καί τήν ἐγκατάλειψη τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί τῆς Θράκης καί τή συνακόλουθη ἐξαφάνιση τῆς ἑλληνικῆς παρουσίας στήν Κωνσταντινούπολη.

Τό Νέο Ἑλληνικό Κράτος χειραγωγεῖται καί βρίσκεται κάτω ἀπό τήν κηδεμονία τῶν ἰσχυρῶν δυτικῶν δυνάμεων, οἱ ὁποῖες φροντίζουν καί γιά τήν προμήθεια καί παραγωγή τῆς κατάλληλης ἰδεολογίας. Ἡ φαντασιακή ἀντίληψη τοῦ εὐρωπαϊκοῦ κλασσικισμοῦ καί τοῦ Διαφωτισμοῦ γιά τήν Ἑλλάδα μεταφυτεύεται στούς νεοπαγεῖς ἀστούς τοῦ νότιου ἑλληνικοῦ χώρου καί τόν διοικητικό μηχανισμό τοῦ νέου ἑλληνικοῦ κράτους. Δέν εἶναι ἀποδεκτή ἡ διαχρονική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί ἡ προσέγγιση τῆς ἀρχαιότητας μέσα ἀπό τό Βυζάντιο[i]. Τό νέο ἑλληνικό κράτος θεωρεῖται ὡς ἀναβίωση τῆς ἀρχαιότητας καί ἀπελευθέρωση τῶν Ἑλλήνων, ὄχι μόνο ἀπό τόν ἀσιάτη κατακτητή, ἀλλά καί ἀπό τούς μακρούς αἰῶνες τοῦ Βυζαντίου, ὅπως αὐτό περιγράφεται καί ἀξιολογεῖται στή γεμάτη παρανοήσεις ἱστορία τοῦ Γίββονα[ii].

Ὁ νεοκλασσικισμός, κίνημα κατ’ ἀρχάς ἠθικιστικό, ἐπικρατεῖ στίς αἰσθητικές προτιμήσεις τῆς ἐλεύθερης πλέον Ἑλλάδας τοῦ 19^ου αἰώνα. Δέν εἶναι μόνο ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία αὐτή πού προσπαθεῖ νά ἐκσυγχρονισθεῖ. Τό Νέο Ἑλληνικό Κράτος περνᾶ ἀπό τίς συμπληγάδες τοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ γιά νά καθιερωθεῖ ὡς βασίλειο πρότυπο στήν Ἀνατολή.

Στίς ἀνοικοδομούμενες πόλεις τῆς Νότιας Ἑλλάδας τά κλασσικιστικά στοιχεῖα εἶναι παντοῦ παρόντα γιά νά διακοσμήσουν θῦρες καί ὑπέρθυρα, παράθυρα καί φωταγωγούς, κλίμακες καί ἀετώματα, νά προσθέσουν κιονόκρανα καί ἀκροκέραμα μέ σκοπό νά δημιουργήσουν ὄψεις σκηνογραφήματα τῆς κλασσικῆς ἀρχαιότητας. Πρόκειται γιά μιά αἰσθητική μᾶλλον θεατρικά ψυχρή, πού βέβαια δέν ἔχει σύνδεση μέ τόν λαϊκό πολιτισμό.

Στόν εὐρύτερο Ἑλληνισμό, πού καθορίζει ὁ ἄξονας Ἀθήνα-Σμύρνη-Κωνσταντινούπολη, μέ προεκτάσεις τήν Ὀδησσό καί τήν Ἀλεξάνδρεια, ἡ αἴγλη τοῦ ἑλληνικοῦ βασιλείου καθορίζει τίς ἰδεολογικές κατευθύνσεις. Ὁ νεοκλασσικισμός υἱοθετεῖται ἀπό τούς πλούσιους ἀστούς τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς. Κοινοτικά κτήρια καί ἀρχοντικά ἀνεγείρονται μέ τή βοήθεια Ἑλλήνων ἤ Δυτικῶν ἀρχιτεκτόνων. Τό Πέραν εἶναι πλέον γεμᾶτο ἀπό ἀετώματα, κίονες καί διακοσμήσεις πού παραπέμπουν στήν ἑλληνική ἀρχαιότητα. Ἀκόμη καί τό ἐκλεκτικιστικό τουρκικό μπαρόκ, πού ὑποστηρίζεται καί προτιμᾶται στίς ἐπίσημες ὀθωμανικές κατασκευές, χρησιμοποιεῖ κατά κόρον κλασσικιστικά στοιχεῖα.

 Δέν εἶναι λίγα τα κτίσματα τῆς Ξάνθης στά ὁποῖα ἀρχιτέκτονες, προερχόμενοι πιθανόν ἀπό τό ἐλεύθερο ἑλληνικό βασίλειο, δίνουν ἕνα ἔντονο νεοκλασσικό χαρακτῆρα (Μητροπολιτικό Μέγαρο, ἀρχοντικό Μπλάτσιου, ἀρχοντικό Χρηστίδη, ἀρχοντικό Λεονταρίδη). Ἀλλά καί ὁ νεοκλασσικισμός γίνεται γόνιμο στοιχεῖο γιά τή δημιουργία ἐκλεκτικιστικῶν συνθέσεων σέ στηθαῖα, παράθυρα, πόρτες καί ὑπέρθυρα, σιδεριές καί μπαλκόνια.

---

[i] Ἡ θέση αὐτή πολεμήθηκε ἀπό τόν Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο καί τόν Κωνσταντῖνο Παπαρρηγόπουλο.

[ii] Στή γνωστή "Παρακμή καί πτώση τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας".