Πέτρινα δημόσια κτήρια

Τό μειονοτικό σχολεῖο σέ πάροδο τῆς ὁδοῦ Παναγῆ Τσαλδάρη, κτισμένο ἀπό Ἠπειρῶτες μαστόρους στίς ἀρχές τοῦ 20^οῡ αἰώνα. 

(Φωτογραφία τοῦ 2002)

Τό κτήριο τῆς ὀθωμανικῆς διοίκησης στήν Κεντρική Πλατεία. Κατεδαφίσθηκε τό 1968. 

(Φωτογραφία τοῦ 1936)

Τό Νηπιαγωγεῖο Στάλιου στήν ὁδό Στάλιου κτισμένο τό 1881, σέ ρυθμό νεοαναγεννησιακό. 

(Φωτογραφία τοῦ 1995)

Τό κτήριο τῆς Ἑλληνικῆς Λέσχης στή γωνία τῶν ὁδῶν Παλαιολόγου καί Μαυρομιχάλη. 

(Φωτογραφία τοῦ 2004)

Τό κοινοτικό σχολεῖο στόν περίβολο τῆς ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Βλασίου. (Φωτογραφία τοῦ 2004)

Ἡ ἐπιβλητική εἴσοδος τοῦ Μητροπολιτικοῦ μεγάρου μέ διακοσμητική χρήση τοῦ γρανίτη. (Φωτογραφία τοῦ 2005)

Τό Μητροπολιτικό μέγαρο κτισμένο τό 1897σέ ρυμθό νεοκλασσικό μέ νεοαναγεννησιακά στοιχεῖα. (Φωτογραφία τοῦ 1908)

Τό σχολεῖο τοῦ νέου Ἀστικοῦ προσφυγικοῦ συνοικισμοῦ, μόλις μετά τήν ἀποπεράτωσή του (1928)

Τό Παρθεναγωγεῖο τῆς Ξάνθης πού κατεδαφίστηκε τό 1963. (Φωτογραφία τοῦ 1919)

  Τό πίσω τμῆμα τοῦ Νηπιαγωγείου Στάλιου μέ τήν παρακείμενη αἴθουσα διδασκαλίας. (Φωτογραφία τοῦ 2005)

Τό Ματσίνειο Ἀρρεναγωγεῖο κτισμένο μέ εὐεργεσία τοῦ ἐμπόρου Ματσίνη τό 1860. (Φωτογραφία τοῦ 1919) 

Τό Μητροπολιτικό μέγαρο κτισμένο σέ ρυμθό νεοκλασσικό μέ νεοαναγεννησιακά στοιχεῖα τό 1897. (Φωτογραφία τοῦ 1908)

Ἡ μεγάλη πλειονότητα τῶν κτηρίων στίς πόλεις τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας ἦταν διώροφες κατοικίες, συνήθως κτισμένες μέ πέτρα στό ἰσόγειο καί ἐλαφρότερη κατασκευή  στόν ὄροφο (τσατμάς, μπαγιαντί, μπαγδατί). Εἰδικά τό σαχνισί κατασκευάζεται κυρίως ἀπό ἐλαφρά ὑλικά. Στήν Ξάνθη οἱ κατοικίες διαθέτουν συχνά καί ἡμιϋπόγειο. Στή γεωγραφική ζώνη γύρω ἀπό τήν Προποντίδα καί στίς μικρασιατικές ἀκτές τοῦ Εὐξείνου Πόντου οἱ κατοικίες ἦταν σέ μεγάλο ποσοστό ξύλινες. Ὡστόσο, ἀπό τόν 15ο αἰώνα ὑπάρχουν κατοικίες κτισμένες μέ κατεργασμένη πέτρα, ὅπως οἱ κατοικίες τῶν Φαναριωτῶν στήν Κωνσταντινούπολη, οἱ κατοικίες στήν Καισάρεια καί στήν Καππαδοκία καί μεμονωμένες κατασκευές ἀνά τήν Αὐτοκρατορία. Τόν 19ο αἰώνα ἡ οἰκονομική ἀνάπτυξη τῆς Αὐτοκρατορίας δημιούργησε μία ἐμπορευματική τάξη πού μποροῦσε νά ἀνεγείρει πιό δαπανηρές κατασκευές. Τότε ἐμφανίσθηκαν ἀρχοντικά καί νοικοκυρόσπιτα κτισμένα ἐξ ὁλοκλήρου μέ πέτρα καί μάλιστα μέ κατεργασμένη πέτρα, λιθανάγλυφα καί διακοσμήσεις.

Τά δημόσια κτήρια, τεμένη, ἐκκλησίες, διοικητήρια, σχολεῖα καί κάθε εἴδους κυβερνητικά κτήρια κατασκευάζονταν γιά λόγους ἐπιβολῆς, ἀλλά καί γιά λόγους ἀντοχῆς καί μακροβιότητας ἀπό κατεργασμένα πέτρινα ὑλικά. Οἱ κατασκευές γινόταν κατά κανόνα ἀπό μπουλούκια μαστόρων ἀπό τήν Ἤπειρο ἤ ἀπό τήν Ἀλβανία.
Χαρακτηριστικά πέτρινα δημόσια κτήρια εἶναι στήν Ξάνθη τό Διοικητήριο τοῦ Καζᾶ, πού δέν σώζεται σήμερα, μεγάλο κτήριο στή σημερινή Κεντρική Πλατεία μέ ὕφος νεοκλασσικό καί λόγιο καί μέ συμμετρική διάταξη, τό Μητροπολιτικό Μέγαρο, τό σημερινό μειονοτικό σχολεῖο κοντά στό παζάρι, παρόμοιο μέ τό Διοικητήριο καί κτισμένο τήν ἴδια ἐποχή ἀπό τό ἴδιο, κατά πληροφορία, μπουλούκι κτιστάδων. Πέτρινα κτήρια εἶναι αὐτά τοῦ σχολείου τοῦ Ἁγίου Βλασίου, ὅπως καί τά ἐκπαιδευτήρια πού ἀνήγειρε ἡ Κοινότητα παρά τή Μητρόπολη (Ματσίνειο Ἐκπαιδευτήριο καί Παρθεναγωγεῖο). Τά ἐκπαιδευτήρια εἶναι κτήρια λόγιας ἀντίληψης μέ σειρές μεγάλων παραθύρων καί τετράρριχτες στέγες. Διαθέτουν περίτεχνες σιδεριές.